‘Tachtig procent van jullie kennis beklijft niet bij jullie bezoekers.’ Philip Yenawine, hoofd educatie in het New Yorkse MoMa was diep geschokt toen Abigail Housen van Harvard University hem dat vertelde. Om te achterhalen wat er in de hoofden van mensen omgaat als ze naar kunst kijken, liet Housen hen vertellen wat ze zagen. Ze zag verschillende soorten niveaus van kunstbeschouwing, van beginner tot expert. Zo kwam ze tot haar boodschap voor Yenawine: ‘jullie educatieve programma’s sluiten niet aan bij de natuurlijke manier van kijken van de meeste bezoekers.’ Samen ontwikkelden ze een andere, laagdrempeligere aanpak: VTS.

Dat was in de jaren negentig, en inmiddels krijgt VTS weerklank in steeds meer landen. Sinds 2015 ook in Nederland. ‘De kern van de werkvorm is een geleide groepsdiscussie met open vragen over een specifiek kunstwerk’, vertelt Ellie van den Bomen van VTS Nederland. De gespreksleider, een leraar of museummedewerker, bevordert leren zonder zelf kennis over te dragen. ‘Sterker, en dat is goed nieuws voor leraren in het basisonderwijs, je hoeft niet per se zelf veel kennis van kunst te hebben.’

De open vragen prikkelen om zonder oordeel waar te nemen. ‘Het gaat om samen naar betekenissen zoeken en met respect luisteren naar elkaars verhalen over een kunstwerk. Om je mening uit te stellen of bij te stellen.’ Van den Bomen somt de (mogelijke) opbrengsten van VTS op: beter waarnemen en kritisch denken, een ruimere blik, betere mondelinge taalvaardigheid en een betere sfeer in de groep doordat leerlingen leren met respect naar elkaar te luisteren. Door vaker te werken met VTS, bouwen mensen een visuele bibliotheek op waardoor ze steeds beter betekenis leren geven aan kunst.

Omdat zelf ervaren de beste leerschool is, geeft Adelijn van Huis (VTS Nederland) een demonstratie van een VTS-gesprek. Alle deelnemers aan het atelier krijgen hetzelfde kunstwerk voorgeschoteld. Wat denken zij dat er gebeurt op de afbeelding? ‘Alle input is welkom. Indrukken van wat je ziet, kennis of herinneringen die het beeld mogelijk oproepen.’

Van Huis vat telkens ieders inbreng samen, zonder eigen oordeel. ‘Dat kan raar zijn, maar hoort bij de gesprekstechniek.’ Soms vraagt ze door, maar zonder te sturen en telkens aanhakend bij wat iemand zegt. Waaraan zie je dat het kinderen zijn? Wat zie je waardoor je zegt dat het troosteloos zou zijn? En om meer input uit te lokken: wat kunnen we nog meer ontdekken.

De verhalen van kijkers vullen elkaar aan of staan haaks op elkaar. De één ziet kinderen en de andere volwassenen, de één vindt het sprookjesachtig tafereel waar de ander een uitgeblust tafereel ziet. En is die vrouw in dat zwembadje nu zwanger? Samen denken ze na over of het licht nu van de zon of een lamp afkomstig is. ‘Er zijn wel harde schaduwen.’

‘Superfijn om langer de tijd te nemen om naar een kunstwerk te kijken’, zegt een van de deelnemers tijdens de nabespreking van een tweede VTS-gesprek in kleinere groepen. ‘Ik denk al snel: ik begrijp het niet. Maar als je anderen dingen hoort vertellen, kom je verder.’ Ook de neutrale houding van de gespreksleider is prettig: ‘Je hebt het gevoel dat je alles mag zeggen. En de herhaling in net iets andere woorden tilt alles op.’

De werkvorm verdiept het kijken naar een kunstwerk. Zoals iemand het mooi formuleerde: ‘Ik moest bij het kijken goed zien wat ik zag.’ Heel inspirerend en bruikbaar, was het algemene oordeel over VTS. Fijn laagdrempelig ook, dus neem de werkvorm vooral op in de ICC-cursus, klonk de aanbeveling. VTS is mooie manier om kennis te maken met kunst, maar sommigen missen een verdiepingsslag, bijvoorbeeld nadenken over wat kunst teweeg kan brengen. Die vervolgstap biedt VTS zelf niet, legt Van den Boomen uit, maar die kan je desgewenst zelf toevoegen. ‘Kunst is de aanleiding om iets te onderzoeken.’

Verdieping Visual Thinking Strategies
Visual Thinking Strategies: Learning How to Teach With Art
Selectie uit onze informatiebank