Kunst en cultuur dragen bij aan zingeving, zelfvertrouwen, beleving en contact.
Over dementie
Nederland telt op dit moment ruim 290.000 mensen met dementie. De verwachting is dat door de vergrijzing en het ouder worden van de bevolking dit aantal in 2040 ruim een half miljoen is. De groei van het aantal mensen met dementie is een maatschappelijk probleem én een individuele opgave. Maatschappelijk betekent het dat de druk op de zorg toeneemt: dementie is de aandoening met de meeste sterfte en de hoogste ziektelast. Individueel betekent het dat mensen met dementie en hun naasten moeten (leren) omgaan met de gevolgen van de ziekte, nu zij langer thuis blijven wonen en op elkaar aangewezen zullen zijn.
Wat is dementie?
Dementie zorgt ervoor dat de hersenen informatie niet meer goed kunnen verwerken. Bepaalde handelingen gaan dan minder goed of lukken helemaal niet meer. Mensen met dementie doorlopen over het algemeen een aantal fases. Per vorm van dementie verloopt dit proces anders. Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes. De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer. Daarnaast komen vasculaire dementie, frontotemporale dementie (FTD) en Lewy body dementie veel voor.
Ziekte van Alzheimer
Iemand met alzheimer krijgt problemen met het geheugen. Veelvoorkomende symptomen van alzheimer zijn geheugenstoornissen, moeite met alledaagse handelingen, veranderingen in karakter en gedrag en problemen met taal. Naarmate de ziekte vordert, verliest de persoon met alzheimer steeds meer vaardigheden en raakt deze uiteindelijk volledig afhankelijk van anderen.
Bron: Alzheimer Nederland
Vasculaire dementie
Bij vasculaire dementie ontstaan er problemen in de doorbloeding van de hersenen, vaak als gevolg van hersenbeschadiging na een beroerte of een reeks kleine beroertes. Symptomen bij vasculaire dementie zijn dat je over het algemeen langzamer gaat denken, spreken en handelen, je kan je moeilijker concentreren en meerdere dingen tegelijk doen, er ontstaan lichamelijke verschijnselen zoals langzamer lopen en er kan verlamming of gevoelsverlies ontstaan. Kenmerkend voor vasculaire dementie is dat de ziekte plotseling begint en grillig verloopt.
Bron: Alzheimer Nederland
Frontotemporale dementie
Frontotemporale dementie komt vaak voor op jongere leeftijd en is te herkennen aan veranderingen in het gedrag, taalvaardigheid en/of de motoriek. De eerste verschijnselen zijn afhankelijk van de plaats in de hersenen die beschadigd raakt. Het duurt meestal lang voordat de diagnose wordt gesteld.
Bron: Alzheimer Nederland
Lewy body dementie
Kenmerkend voor Lewy body dementie is dat de symptomen van uur tot uur en van dag tot dag kunnen wisselen. Er ontstaan schommelingen in iemands geestelijke achteruitgang. Mensen vertonen vaak ook een aantal symptomen van de ziekte van Parkinson, zoals spierbevingen, stijfheid, langzame beweging en een gebogen lichaamshouding.
Bron: Alzheimer Nederland
Kunst en preventie
Voor dementie is nog geen medicijn en de ziekte is helaas nog niet te voorkomen. Wel zijn er bepaalde risicofactoren bekend, zoals erfelijke factoren en bepaalde leefstijlgewoonten. Een actief brein verkleint de kans op dementie. Het is goed om je hersenen te blijven prikkelen, door afwisseling van activiteiten en door veel verschillende dingen te doen, zoals bijvoorbeeld tekenen, schilderen of muziek maken. Voldoende bewegen en het actief houden van de hersenen spelen een rol bij gezond leven. Bij beweging denk je wellicht direct aan wandelen en fietsen, maar dansen is ook een vorm van beweging. Het zorgt voor een betere doorbloeding en dat is positief.
Kunst en dementie
Kunst en cultuur kunnen een positieve bijdrage leveren aan het leven van mensen met dementie, omdat ze bijdragen aan zingeving, zelfvertrouwen, beleving en contact. Kunst, met name muziek, spreekt diepere gevoelslagen en herinneringen aan bij mensen met dementie. Het reactiveert en geeft hen een grote geluksbeleving.
Dans, tekenen en schilderen zijn kunstvormen die mensen met dementie nog lang kunnen doen. De sociale interactie en het daarbij behorende plezier kunnen zorgen voor minder stress en meer levenslust.
Uit het Onvergetelijk-programma blijkt dat begeleid museumbezoek zorgt voor inspiratie en contact. Deelnemers kijken samen naar kunst en delen verhalen, herinneringen en ideeën met elkaar. De focus ligt op wat nog wél kan, in plaats van wat je niet meer weet of kunt.
Werkzame elementen kunst en cultuur
Zowel het actief als passief deelnemen aan kunst en cultuuractiviteiten heeft positieve effecten op mensen met dementie. Werkzame elementen van kunst- en cultuuractiviteiten zijn:
Bevorderen van contact. Naarmate dementie vordert, neemt het vermogen om zelfstandig sociaal contact te maken af. Je kunt hierdoor in een sociaal isolement komen. Cultuuractiviteiten kunnen helpen om (opnieuw) contact te maken.
Ervaren van plezier/genot. Uit onderzoek is gebleken dat alleen al het kijken naar kunst ervoor kan zorgen dat mensen plezier of genot ervaren. Door het kijken naar kunst wordt nl. het deel van de hersenen geactiveerd dat gerelateerd is aan de genotservaring.
Bijdragen aan kwaliteit van leven. Onderzoek geeft aan dat culturele activiteiten voor mensen met dementie een positieve uitwerking hebben op de kwaliteit van leven van mensen met dementie. Het zelfvertrouwen groeit, men kan emoties beter uiten en ze ervaren welbevinden en minder agitatie en eenzaamheid.
Beleving in ‘het moment, het hier-en-nu’. Deelname aan kunst- en cultuuractiviteiten zorgt ervoor dat mensen opgaan in het hier en nu. Ze worden aangesproken op wat ze op dat moment kunnen en willen. Verleden en toekomst zijn niet relevant.
Muziek kan ervoor zorgen dat mensen weer rustig worden, het kan mensen activeren als ze passief zijn en vrolijk maken als ze verdrietig zijn. Muziek roept herinneringen op.
Tips: succes- en faalfactoren
Voor de cultuurprofessional
Verdiep je van te voren in hoe je moet omgaan met mensen met dementie. Lees je in via websites als dementie.nl of alzheimer-nederland.nl of leg contact met organisaties in je omgeving die zich richten op mensen met dementie, zoals bijv. een Alzheimercafé.
Werk samen met dementieconsulenten of organisaties als dagopvang, Alzheimercafés of Odensehuizen. Vraag bij deze organisaties ook na waar behoefte aan is, zodat je aanbod daarop aansluit.
Creëer een veilige omgeving voor alle betrokkenen. Benader mensen met dementie als medemensen en niet als patiënten. Hierdoor ontstaat gelijkwaardig contact. Zorg ervoor dat ook alle begeleiders weten hoe zij om moeten gaan met mensen met dementie.
Bedenk van te voren hoe je familie en mantelzorgers kunt betrekken bij de activiteit, zodat zij ook ervaren wat de effecten zijn op de deelnemers. Wellicht kunnen zij thuis zelf aan de slag.
Deel je kennis over kunst en cultuur met de zorg en/of welzijnsprofessional. Leer van elkaar en gebruik elkaars kennis en ervaring in jullie eigen werk.
Sluit projecten af met een optreden of expositie, zodat meerdere mensen het resultaat kunnen ervaren van de kunstactiviteit. Voor deelnemers kan dat een gevoel van trots geven. Het laat de kracht van kunst en cultuur zien.
Voor de zorg- en/of welzijnsprofessional
Inventariseer welke culturele activiteiten er mogelijk zijn in jouw woonplaats of regio, die geschikt zouden kunnen zijn voor mensen met dementie.
Neem contact op met culturele instellingen of professionals om te kijken of er een samenwerking mogelijk is of dat zij aanbod willen ontwikkelen voor mensen met dementie.
Vraag aan potentiële deelnemers wat zij graag willen doen en probeer te achterhalen welke kunstdiscipline aansluit bij hun ervaringen, wensen of behoeften.
Deel je kennis over dementie en de impact op de mensen met dementie met de cultuurprofessionals. Zorg ervoor dat jullie van elkaar leren, en elkaars kennis en ervaring kunnen inzetten in je eigen werkzaamheden.
Bekijk de projectenmonitor
In de projectenmonitor verzamelen we samen met het FCP mooie projecten, ervaringen en inzichten van het Programma Cultuurparticipatie.
artikel
opinie
publicatie
Reageer (je reactie verschijnt na goedkeuring, vanwege spam)