De herdenking was dit jaar extra bijzonder. ‘Keti Koti is van ons allemaal’, verklaarde de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb in zijn toespraak. En zijn Amsterdamse collega Femke Halsema bood als eerste gemeente excuses aan voor het Amsterdamse aandeel in de slavenhandel. ‘Dat zijn belangrijke en hoopvolle gebaren’, stelde LKCA-collega Sakina Saouti, die tevens coördinator is van de Code Diversiteit & inclusie. ‘Het begint bij erkenning en begrip.’

Voor veel mensen is slavernij iets uit een ver verleden. Iets waar onze voorouders zich schuldig aan hebben gemaakt dan wel slachtoffer van waren, maar dat niets meer met het hier en nu te maken heeft. Regilio Raalte (BeHr Groep), geboren in Paramaribo en opgegroeid in Nederland, dacht ook lang zo. ‘Totdat een vriend me vroeg waarom ik altijd zo boos was. Dat zette me aan het denken. Ik moest op zoek naar mezelf en ontdekte dat ik slavernij geen plek had gegeven. Ook wist ik er te weinig van af.’

Op zijn bovenarm heeft Regilio een tattoo met de tekst Na mi kot a keti. Na mi was a dotti poeroe. Mi ati krieng. Ik heb de ketenen verbroken. Ik heb het vuil/modder van mij afgewassen. Ik heb een schoon geweten. ‘De dag dat ik deze tekst op mijn arm heb laten tatoeëren, was de dag dat ik zelf doorhad dat ik al die tijd nog een vorm van mentale slavernij onderging.’ Precies zoals Bob Marley bezingt in zijn Redemption Song. ‘Het gaat om de vragen wie ben ik en waar kom ik vandaan. Als je dat niet weet, blijf je in je hoofd nog gevangen.’

(lees verder onder de afbeelding)

Keti Koti betekent letterlijk ‘de ketenen verbroken’. Op deze feest- en herdenkingsdag wensen mensen elkaar Wan Switi Manspasi Dey (een fijne emancipatiedag). Ze branden een kaarsje voor hun voorouders om stil te staan bij het leed wat hun is aangedaan. In Suriname herinneren diverse standbeelden aan die emancipatiedag, zoals het beeld van Kwakoe. Het beeld Mama Sranan vertegenwoordigt Suriname geeft een weergave van de verschillende bevolkingsgroepen.  Ook in Nederland komen in steeds meer gemeenten slavernijmonumenten.

Het zou een nationale feestdag moeten worden, vinden steeds meer mensen. Niet alleen een feest- en bezinningsdag voor nazaten van tot slaaf gemaakten, maar voor iedereen. ‘Ook witte mensen lijden onder het slavernijverleden doordat ze gevangen zitten in aannames. Dat zou in herdenking meer aandacht mogen krijgen dan de polariteit dader-slachtoffer.’

Elke organisatie die inclusief wil werken, moet kennis over de betekenis van Keti Koti hebben. Regilio Raalte noemt dat multicultureel vakmanschap. Belangrijke elementen daarvan zijn onder meer het maken van onderscheid tussen je privé mening en je professionele rol. Je moet anderen willen begrijpen en uit je eigen waardensysteem kunnen stappen. Je kunnen verplaatsen in de ander is belangrijk, want daardoor begrijp je hen beter zonder dat je daar altijd begrip voor hoeft te hebben. Het betekent ook onderkennen dat waarden en normen dynamisch zijn.

Raalte geeft als voorbeeld hoe hij op school in Nederland leerde dat je wordt beloond als je eerlijk opbiecht dat je iets hebt gedaan. Maar thuis gaf zijn vader hem een draai om de oren toen hij trots zijn op school geleerde les in praktijk bracht. Nederig zijn en je ogen neerslaan was hoe het thuis hoorde. Zo is in het westen een stevige handdruk de norm, maar in veel delen van de wereld geldt: hoe slapper het handje hoe meer het respect. De waarde is hetzelfde, namelijk een respectvolle begroeting maar de norm wordt anders uitgevoerd.

Een bekende indeling is die van een fijnmazige en een grofmazige cultuur volgens de structurentheorie van David Pinto. De F-cultuur is veelal traditioneel, met veel gedetailleerde gedragsregels, schaamte als ijkpunt en waarin mensen hun identiteit ontlenen aan de groep. De G-cultuur is veelal modern westers, gericht op individuele keuzevrijheid en schuld als ijkpunt. De scheidslijnen lopen allang niet meer netjes langs landsgrenzen. ‘Dat betekent dat je moet kunnen schakelen tussen F en G. Pas dan kun je snel en goed contact maken met anderen.’

Je bewust zijn van die G- en F-cultuur helpt om de ander te begrijpen, vinden deelnemers. En natuurlijk zitten er veel grijswaarden tussen. Dat houdt in dat je bewust moet zijn van dat cultuur etniciteit overstijgt. Het is goed om te kijken naar hoe en waarom mensen in dezelfde situatie iets anders doen. Bij de scheiding tussen privé en professioneel (kenmerk van cultureel vakmanschap) stellen ze wel vragen. Je kunt je persoonlijkheid en emoties toch niet uitschakelen? Je neemt jezelf nu eenmaal mee in je werk. ‘Maar soms is het niet relevant wat jij als persoon vindt of voelt. Ik denk dat daar de uitdaging ligt.’

Taal speelt een belangrijke rol om elkaar te begrijpen. Die weerspiegelt discussies en normen. Zo spreken we niet meer over blanken (want dat suggereert zuiverheid en dus zou zwart onzuiver zijn), maar over witte mensen. Maar het is ook belangrijk dat we fouten mogen maken. ‘Dat we niet mensen uitsluiten, omdat ze per ongeluk ‘blank’ zeggen in plaats van wit.’ Uiteindelijk draait het om nieuwsgierigheid naar de ander en een onbevooroordeelde blik. ‘Breng vertraging in de dialoog’, zegt Hans Jansen. ‘Luister echt, herhaal wat de ander zegt of vraag of die het nog eens uit wil leggen.’

Het laatste woord is aan Celestine Raalte, de tante van Regilio. Ze leest via een filmpje vanuit Suriname een gedicht voor. Haar boodschap: ‘We moeten nu stil zijn en bezinnen (..) elkaar omhelzen om zo verder te kunnen.’

(lees verder onder het filmpje)