Op verzoek van het ministerie van OCW, IPO en VNG ontwikkelde LKCA in samenwerking met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) en Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) de kennissynthese voor Cultuurbeoefening. Deze kennissynthese geeft een overzicht en analyse van recent gepubliceerd onderzoek naar cultuurbeoefening en diende mede als input voor het opstellen van de Bestuurlijke Afspraken Cultuurbeoefening (BAC).  De kennissynthese is in 2025 aangevuld met nieuwe inzichten uit onderzoeken van 2024.   

Wat zijn de belangrijkste recente trends uit deze kennissynthese? En hoe verhouden de ambities uit de BAC zich hiertoe? 

Uit de kennissynthese blijkt dat er steeds meer aandacht is voor informele groepen, die eerder nog te veel buiten beeld bleven bij beleid en ondersteuning.  Van de beoefenaars die actief zijn in groepsverband is bijvoorbeeld 24% actief in informele amateurkunstgroepen. Informele groepen vormen dus een belangrijk deel van het totaal aantal beoefenaars.

In de BAC worden informele groepen inderdaad gezien als onderdeel van een sterk cultureel ecosysteem(ambitie 1). Hun belangen worden meegenomen bij het maken of aanpassen van beleid en regelgeving (ambitie 2) en ze worden genoemd als bronnen voor saamhorigheid in de samenleving (ambitie 3).  

In de kennissynthese komt naar voren dat de doorstroom tussen binnen- en buitenschoolse cultuureducatie beter kan. Dit roept de vraag op of het huidige cultuureducatieaanbod op school voldoende inclusief en aantrekkelijk is om cultuurdeelname te verbreden.

Dit onderwerp sluit aan op de ambitie van een goed werkend ecosysteem waarin een leven lang cultuurbeoefening centraal staat. Er wordt op verschillende manieren gewerkt aan het versterken van dit ecosysteem. Zo wordt de cultuurkaart in het voortgezet onderwijs en het mbo voortgezet in 2025-2028, en wordt in een denktank nagedacht over een duurzame borging van Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK4) na 2028.  

Dankzij de Monitor Erfgoedbeoefening van de RCE en KIEN is er meer bekend over erfgoedbeoefenaars in Nederland: grofweg 6 miljoen Nederlanders zijn actief bezig met (immaterieel) erfgoed. Hierin is de afgelopen jaren een lichte stijging te zien. Gemiddeld zetten meer jongeren dan senioren zich in hun vrije tijd actief in voor cultureel erfgoed. 

Erfgoedparticipatie en immaterieel erfgoed zijn onderdeel van de brede term ‘cultuurbeoefening’ in de BAC. Dit thema is meegenomen in alle ambities, afspraken en verkenningen. In de bestuurlijke afspraken wordt expliciet aangesloten op het Verdrag van Faro, vooral met ambitie 2. Hierin staat meedoen en/of meebeslissen en openstaan voor ieders kijk op erfgoed en cultuur centraal.  

Ook in de praktijk van cultuureducatie en -participatie zien we de laatste periode ontwikkelingen die aansluiten bij de bestuurlijke afspraken.

Ten eerste merken we dat het thema ‘verbinding tussen cultuur en maatschappelijke opgaven’ (ambitie 3) steeds duidelijker leeft in provincies en gemeenten. De maatschappelijke waarde van cultuurbeoefening kwam al vaker terug in cultuurnota’s en lokale programma’s, en mede naar aanleiding van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en de bijbehorende brede SPUK-uitkering is deze verbinding verder versterkt. De middelen uit de brede SPUK stellen gemeenten in staat om projecten en programma’s op te zetten op het snijvlak tussen cultuur en sociaal domein.

Daarnaast worden cultuurcoaches deels betaald uit de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC), ook onderdeel van de brede SPUK. Maar de duurzame borging van deze lokale programma’s (ook na afloop van het GALA na 2026) blijft voor gemeenten een aandachtspunt, zeker omdat veel gemeenten een gebrek aan structurele financiering ervaren. Daarbij zijn gemeenten vaak op zoek naar empirisch bewijs. Wat is de meerwaarde van het inzetten van cultuurbeoefening in bijvoorbeeld de zorg? Deze meerwaarde is moeilijk uit te drukken in cijfers of bedragen. Het zorgen voor duurzame borging en verbinding van cultuur en sociale opgaven is een belangrijk onderdeel van ambitie 3.  

Ten tweede zien we de laatste jaren een groeiende aandacht voor amateurkunst in beleid. Dankzij de inzet en structurele financiële middelen van voormalige staatssecretaris Cultuur en Media Uslu zijn er verschillende regelingen gestart, zoals de Pilotregeling Amateurkunsten, de regeling Versterking Landelijke Infrastructuur Amateurkunsten 2025 (inclusief het vervolg 2026-2028) en het daaraan gekoppelde Nationaal Ontwikkeltraject Amateurkunsten (NOA).

In de Bestuurlijke Afspraken Cultuurbeoefening hebben amateurkunsten een stevige plek, met name in ambitie 1 waarbij het hierboven genoemde ontwikkeltraject benoemd wordt. Om de ondersteuning van de amateurkunst verder te versterken, is er in 2024 de Actieagenda voor Amateurkunstondersteuning gepubliceerd. De actieagenda is het resultaat van een gezamenlijke inspanning van het amateurkunstveld. 

Tot slot zien we binnen cultuureducatie dat de infrastructuur voor het verbinden van onderwijs en cultuur de laatste jaren steeds beter wordt verankerd: zowel in het beleid als in de praktijk. De samenwerking tussen de drie overheidslagen in de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK) heeft daar een belangrijke rol in gespeeld. De volgende stap is onderzoeken hoe deze infrastructuur ook op de langere termijn structureel geborgd kan worden. Daarom wordt er een denktank cultuureducatie opgezet.  

Ondanks de resultaten van de afgelopen jaren is er nog genoeg te verbeteren. Het is belangrijk om te blijven werken aan de kennisbasis van leerkrachten, met name die van ICC-ers. Op dit moment wordt onderzocht hoe de ICC-cursus beter kan bij de behoeften van de deelnemers. Dit wordt ook gedaan voor het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs.

Daarnaast wordt het gebruik van Evi als reflectieinstrument voor scholen gestimuleerd. Via het trainingsaanbod van de LKCAcademie worden de medewerkers van intermediaire instellingen opgeleid en de ervaring en expertise van deze instellingen vergroot. LKCA werkt hiervoor nauw samen met de provinciale steuninstellingen, verenigd in de Raad van Twaalf.  

Bijna een jaar na het ondertekenen van de Bestuurlijke Afspraken Cultuurbeoefening 2025-2028 zien we nieuwe ontwikkelingen in het veld ontstaan. Sluiten deze ontwikkelingen ook aan op de ambities uit de bestuurlijke afspraken? Zien we knelpunten? En wat verwachten we van de komende jaren? Lees het in onderstaand artikel.