Door Gabriela Acosta Camacho en Ellen Oosterwijk

Meer inclusie in het onderwijs en gelijke kansen: het zijn thema’s die bij verschillende sectoren in Nederland hoog op de agenda staan. Maar voor veel docenten is de vraag: wat kunnen wij ondernemen en waar te beginnen? Naast veranderingen in het Nederlandse onderwijssysteem en andere structurele (politieke) zaken die eens flink op de schop moeten, kunnen we ook in de dagelijkse gang van zaken al een slag slaan. Bijvoorbeeld door het persoonlijk narratief meer ruimte te bieden in het geheel van de lesstof.

In kunstlessen wordt het verhaal van de leerling al vaak centraal gesteld. De docenten die kunstlessen geven herkennen het wel: “Maak een familieportret op eigen wijze”, “Schrijf een brief aan een naaste en zet deze om in een rap”. Deze opdrachten vergroten het eigenaarschap van de leerlingen en als docent leer je hen vaak beter kennen. Dat leerlingen zo hun eigen verhalen kunnen vertellen zorgt ervoor dat in kunsteducatie ruimte is voor het individu en haar of zijn achtergrond.

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat je het persoonlijk narratief op verschillende manieren kunt inzetten in het onderwijs, en wat het belang daarvan is. Een van de meest sprekende voorbeelden is het pleidooi van psycholoog en onderwijsspecialist Jerome Bruner voor meer ruimte voor het narratieve denken in het onderwijs. Hij ziet narratief denken als essentiële tegenhanger van het strakke wetenschappelijke logische denken. Hij betoogt dat verhalen het leren makkelijker maken, omdat ze meer aansluiten bij het leven. Daarnaast kunnen we in verhalen makkelijker van perspectief wisselen en ons verplaatsen in de ander.

Wij zijn ervan overtuigd dat verhalen leerzaam zijn en ons verbinden met de realiteit en leefwereld van de leerlingen. Of zoals Alida Dors, artistiek leider van Theater Rotterdam, zegt:

Heel concreet komt het belang van het persoonlijk narratief naar voren uit een interviewserie met High school scholieren die meededen aan een project van The Moth, een non-profit organisatie in New York. In dit project werkten leerlingen samen met kunstenaars om hun eigen persoonlijke waargebeurde verhalen te delen op het podium. Een leerling vat het belang als volgt samen:

Als kunstdocent en maker ben je getraind om eigen verhalen in te zetten in je werk en in de opdrachten die je aan leerlingen en studenten geeft. Kunst geeft bestaande verhalen vorm, zet vraagtekens bij oude verhalen en creëert zo ruimte voor nieuwe vertelsels. Die bieden dus de basis voor artistiek materiaal, producties of producten. Zoals de makers van ROSE Stories uit Amsterdam dat bijvoorbeeld doen.

Maar de inzet van verhalen kan ook dienen als werkwijze. Peggy Olislaegers werkt als toonaangevend onafhankelijk dansdramaturg met wat zij noemt ‘het persoonlijk archief van dansers’. Het eerste wat zij doet is verhalen ophalen bij de dansers, de choreograaf en andere betrokkenen, om deze vervolgens in te zetten bij het begeleiden van het creatieve (maak)proces.

Een ander voorbeeld is hoe Verhalenhuis Belvédère In Rotterdam voor leerlingen uit internationale schakelklassen een programma uitvoert waarbij ontmoeting en het delen van verhalen centraal staan: ze gaan de wijk in en interviewen Rotterdammers thuis, volgen workshops vertel en dicht en bieden een plek om erfgoed en verhalen te delen.

In het project Storythreading van beeldende kunstdocenten Mireille Hentenaar en Nathalie van der Lely worden verhalen ingezet als werkwijze en voor artistiek materiaal. Zij vroegen leerlingen om voor een CKV-les een oud kledingstuk mee te nemen waaraan ze een sterke herinnering hadden. De opdracht was om het kledingstuk aan te passen zodat de herinnering zichtbaar en hoorbaar werd.  Hierdoor realiseerden de leerlingen zich niet alleen dat kledingstukken verhalen kunnen dragen, maar leerden zij ook herinneringen en verhalen van andere leerlingen kennen. Zo blijkt: de kracht van verhalen zit in het persoonlijke dat tegelijkertijd universeel is.

Wij gaan samen met studenten en collega’s projecten ontwikkelen én verzamelen waarin het persoonlijk verhaal centraal staat. Dwars door alle vakken, onderwijsniveaus en leerjaren heen. Heb je een nieuw idee of heb je een les die je al jaren gebruikt wegens groot succes in het regulier onderwijs? Stuur deze dan op! Wij verzamelen de beste ideeën in een bundel.

Mail naar: e.w.oosterwijk@hr.nl.

Toelichting Inclusie

De voorbeelden uit dit artikel sluiten het meeste aan bij etnische diversiteit. Overige vormen die vallen onder de term inclusie zoals religie, seksuele voorkeur, gender(identiteiten), seksuele oriëntatie, sociaaleconomische positie en lichamelijk kunnen, hangen hier uiteraard mee samen en horen logischerwijs ook een plek te krijgen in het lesmateriaal.

Meer lezen?