Dit is een artikel uit de Cultuurkrant, editie 35 (oktober 2025).

De wereld staat in brand. Er woedt een verschrikkelijke oorlog op ons continent. En volgens de secretaris-generaal van de NAVO moeten we serieus rekening houden met een oorlog op ons eigen grondgebied.

De lidstaten hebben dit jaar het rigoureuze besluit genomen om in plaats van 2 procent maar liefst 5 procent van hun bruto binnenlands product te gaan besteden aan defensie en aanverwante zaken. Voor Nederland betekent dit dat de komende jaren zo’n 16 à 19 miljard euro per jaar extra aan defensie moet worden besteed.  

Tja, wat moet je daarmee als cultuursector? Een sector die ook sterk afhankelijk is van overheidsinvesteringen? Je houdt je hart vast, want al die extra miljarden voor ons leger moeten érgens vandaan komen.  

Wat valt er te halen bij cultuur? In 2025 bestaat de totale rijksbegroting uit bijna 488 miljard euro. Daarvan gaat 22 miljard naar defensie (5 procent). Naar cultuur gaat 1,4 miljard (0,3 procent). Het aandeel dat daarvan naar cultuureducatie en amateurkunst gaat is niet goed te achterhalen. Op basis van eerdere jaren zal het gaan om zo’n 100 miljoen euro, oftewel een schamele 0,02 procent van de totale rijksbegroting. Een bedrag waar je vandaag de dag nog geen fatsoenlijke straaljager van kan kopen.

De defensie-uitgaven zullen de komende jaren stijgen richting 10 procent van de rijksbegroting. Het huidige kabinet heeft hiertoe besloten, maar laat de hoe-vraag over aan de komende regering(en). Het zadelt zijn opvolger(s) op met een hels dilemma. Laten we eens kijken of het verleden inspiratie kan bieden voor het toekomstige kabinet.  

Interessant is een eerdere periode van grote geopolitieke spanningen, met een directe dreiging van Rusland en een serieuze kans op een oorlog: het begin van de Koude Oorlog na de Tweede Wereldoorlog. Deze Koude Oorlog en de oprichting van de NAVO in 1949 betekende dat het Nederlandse kabinet meer geld moest gaan besteden aan het leger. Ook voor de toenmalige politici een hels dilemma. Hoe gingen zij daarmee om? 

In 1950 zocht het eerste kabinet-Drees (1948-1951) naar meer geld voor defensie op de begroting. Het niet wettelijk beschermde cultuurbudget was een gemakkelijke prooi. Maar wat bleek, de voorgestelde bezuiniging op cultuur stuitte op felle weerstand, zowel vanuit linkse als confessionele partijen. Defensie was in deze tijden weliswaar heel belangrijk, maar volgens de PvdA waren ‘de morele bewapening van de natie’ en ‘de geestelijke weerbaarheid van ons volk’ even belangrijk.

De Katholieke Volkspartij (KVP) betreurde het dat men wel voor defensie wilde betalen, maar niet bereid was ‘die andere premie voor de vrijheid te brengen, de cijnspenning voor de kunst’. Cultuurbeleid was een ‘onderdeel van maatschappelijke defensie’.  

De toenmalige staatssecretaris van cultuur, Jo Cals, sloot het Kamerdebat af met de conclusie dat de uitgaven voor defensie alleen gerechtvaardigd waren als we ‘ons als het ware de plicht opleggen eersten vooral de geestelijke waarden zelf te versterken’. Defensie én cultuur werden gezien als de pijlers onder de beschaving. Het resultaat was dat niet alleen het defensiebudget werd verhoogd, maar ook het cultuurbudget. 

Het komende kabinet zal ook voor deze keuzes komen te staan. Misschien goed wanneer de nieuwe Kamerleden eens te rade gaan bij hun voorgangers uit de vorige eeuw. In de geest van hen zou het gek zijn om in tijden van grote geopolitieke spanningen te bezuinigen op cultuur. En aangezien de 5 procent van de nieuwe NAVO-norm bedoeld is voor defensie én voor de ‘bredere maatschappelijke weerbaarheid’, ligt investeren in cultuur zelfs eerder voor de hand. Want er moet wel iets zijn om voor te vechten.  

Dit is een artikel uit de Cultuurkrant. Wil je graag op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen het veld van cultuureducatie en amateurkunst? Neem dan een gratis abonnement!