Beter muziekonderwijs? Investeer in de leerkracht!

Bijgewerkt op:
Gepubliceerd:
Deel dit artikel
Het huidige muziekonderwijs op de basisscholen is te vrijblijvend. Laten we het voortaan niet hebben over Méér Muziek, maar over Góed Muziekonderwijs in de Klas. Muziek op school is toch zeker geen vrijetijdsbesteding maar een serieus leerdomein? Anthony Zielhorst roept de nieuwe minister van onderwijs op: investeer in muziekonderwijs op de pabo’s én faciliteer een vakspecialist  op iedere school.

Door Anthony Zielhorst

Kinderen studeren lied in, foto: Franke Jong / Nationale Beeldbank

Half mei 2021 stond de jarige koningin Máxima in de schijnwerpers. Velen hebben het interview met Matthijs van Nieuwkerk gezien. Een dag eerder werd haar een muzikale tv-show aangeboden onder de titel: Koningin Máxima: een leven vol muziek. Haar inspirerende rol als erevoorzitter van stichting Méér Muziek in de Klas werd geprezen én bezongen. Volkomen terecht.

Met het muziekonderwijs in het Nederlandse basisonderwijs was het eind vorige eeuw al droevig gesteld. De meeste kinderen kregen geen enkele muziekles, ook al behoort muziek wel tot het standaard lesprogramma. ‘Nou vooruit, in groep 8 – als de centrale eindtoets is afgenomen – doen we nog een afscheidsmusical’.

Vóór Máxima´s geboorte was dat anders. In vrijwel elke school werd muziekles gegeven. Het was de tijd van de ambachtelijkheid en discipline, met kwaliteit als resultaat. Omdat je leerde zingen, ging je ook beter luisteren. En omdat je beter kon luisteren, was je in staat om intens van muziek te genieten. Iemand die geniet, ervaart geluk en voelt zich een beter mens.

Steeds stiller in de klas

De tijdgeest veranderde eind jaren ’60. Parallel aan de Aktie Notenkraker in het Concertgebouw (22 april 1970) begonnen de opvattingen over het muziekonderwijs te veranderen. De oude ambachtelijke aanpak werd als autoritair, geestdodend en bekrompen opgevat. Een nieuwe benadering bloeide op: creatief, flexibel en inspelend op de behoeften van de leerlingen. Maar die nieuwe flexibiliteit leidde ook tot grotere vrijblijvendheid. Terwijl in de jaren ’80 de nieuwe basisschool werd opgebouwd, verdwenen de kunstzinnige vakken naar de achtergrond. In de pabo werd steeds minder tijd geboden om muzikale ambachtelijkheid te leren: jonge leerkrachten voelden zich nauwelijks vakbekwaam. Zo werd het steeds stiller in de klassen: de muziek werd ‘uitgezet’.

Er zijn in die tijd allerlei initiatieven ontplooid om dit tij te keren, maar veelal tevergeefs. Pas in 2014 is een betekenisvolle ontwikkeling in gang gezet. De Stichting Méér Muziek in de Klas kreeg tot taak de aanbevelingen uit de Handreiking Muziekonderwijs van de commissie Gehrels uit te voeren. Koningin Máxima werd het gezicht van het programma. Onder haar toeziend oog worden in veel gemeenten bestuurlijke convenanten gesloten die het mogelijk moeten maken dat alle kinderen in school met muziek in aanraking komen. Pabo’s en conservatoria hebben zich bij de initiatieven aangesloten, kortom alle neuzen zijn geleidelijk aan dezelfde kant op gedraaid.

Vormende waarde

Leiden die convenanten nu daadwerkelijk tot de structurele veranderingen die het muziekonderwijs nodig heeft? Wordt er nu eindelijk wél structureel muziekles in de basisschool gegeven? Als ik docenten aan pabo’s en conservatoria peil, lijkt hierop nog wel het een en ander af te dingen. Méér Muziek komt op veel plaatsen niet verder dan de bestuurskamer. De kinderen in de klas merken er nog bitter weinig van.

In de tv-show voor Máxima zei elke artiest, dat muziek zoveel ruimte geeft om emoties kwijt te kunnen, dat je er respectievelijk je blijheid, je energie, je verdriet, je verliefdheid en wat al niet, mee tot uiting kunt brengen. Dat is natuurlijk allemaal waar. Maar niemand sprak over de intrinsieke waarde van muziek, over de schoonheid ervan, over muziek als kunstvorm. Als je dat aspect buiten beschouwing laat, wordt de vormende waarde van muziek voor onze kinderen over het hoofd gezien.

Muziek is een vak, waaraan leerlingen emotionele, sociale én cognitieve vaardigheden ontwikkelen onder de inspirerende leiding van een vakbekwame leerkracht. Het vak muziek is geen vrijetijdsbesteding, maar een serieus leerdomein. We moeten daarom niet spreken over Méér Muziek maar over Góed Muziekonderwijs in de Klas. Dat is alleen mogelijk met uitstekend toegeruste leerkrachten die in hun opleiding voldoende scholing en begeleiding hebben gekregen om het vakgebied daadwerkelijk te beheersen. Daarom roep ik de nieuwe minister van onderwijs op om verantwoordelijkheid te nemen voor de kwaliteit van muziek in het onderwijs en een duurzaam muziekbeleid te realiseren:

  • Maak het mogelijk dat alle groepsleerkrachten wekelijks muziekles geven.
  • Maak het financieel mogelijk dat pabo’s elke student de noodzakelijke muziek-pedagogische basisvaardigheden bij kunnen brengen.
  • Bied leerkrachten tijdens hun masteropleiding de kans opgeleid te worden tot vakspecialisten.
  • Versterk de inhoudelijke samenwerking tussen muziekdocenten aan Pabo´s en lerarenopleiders muziek aan conservatoria.
  • Faciliteer basisscholen een intern begeleider muziek aan te stellen. Een vakspecialist, die verantwoordelijk is voor het leerdomein muziek in een school en die de collega’s begeleidt.

Met dit krachtige beleid gaat er eindelijk méér muziek in de klas klinken. Het zal normaal worden, dat er gezongen wordt, dat kinderen muziekinstrumenten leren bespelen en bewust met muziek leren omgaan. Actieve muziekbeoefening zal een prominente plaats in de scholen innemen. Dit zal ongetwijfeld tot een grotere waardering van cultuur en kunst in de maatschappij leiden en op die manier bijdragen aan een meer harmonieuze samenleving. Als onze koningin dan weer eens een school bezoekt, zal een groep leerlingen haar verwelkomen met muziek die zij in hun klas onder leiding van hun vakbekwame leerkracht hebben geleerd. Muziek in de Klas? Niet méér, maar beter!


Bronnen en verder lezen

Vond je dit artikel interessant?

Gemiddelde 4.6 / 5. totaal 17

Reageer (je reactie verschijnt na goedkeuring, vanwege spam)

Reacties (2)
Eva Cats 02-06-2021

Mooi dat in jullie betoog een rol voor zowel de leerkracht (te starten bij de pabo's) als de vakleerkracht is weggelegd.

reageer
Anthony Zielhorst 04-06-2021

Beste Eva, we zijn het eens! Goed onderwijs is ondenkbaar zonder goed toegeruste leerkrachten!

reageer
Hendrik Jan Lindhout 02-06-2021

Helemaal mee eens! Als muziekdocent heb ik op scholen gewerkt, waarbij vooraf duidelijk werd gemaakt hoe wij (Hallo Muziek) de lessen invullen. Eén keer (niet via Hallo Muziek overigens) was de overdracht niet goed verlopen, en bleek mijn voorganger het zingen van liedjes in de klas te zien als 'muziekles'. Het heeft me heel veel moeite gekost om duidelijk te maken dat muziek méér is dan 'aan muziek doen'; het is een taal, die je - net als bij het (stil)lezen - in je hoofd kunt leren horen: de 'verklanking van de symboliek', zoals dit bij die vakken genoemd wordt, ofwel: de innerlijke klankvoorstelling. Bedenk eens hoeveel aandacht aan het lezen wordt besteed, en vergelijk dit eens met muziekonderwijs....
Zeker als dit al vanaf groep 1-2 wordt ingezet kan dit op speelse wijze worden ingezet met oefenstof en leerliedjes, naast het repertoire dat normaliter aansluit bij de belevingswereld van de kinderen.
Je kunt écht verder komen met de kleuters dan het onderscheid tussen hoog-laag; kort en lang.
Iets lastiger is het als je vanaf de midden- of bovenbouw hiermee moet starten... Niettemin, als de leerkrachten en directie zelf ook snappen wat het oogmerk is, ben je in staat om de kinderen een schat aan te reiken, die je een ieder gunt.
NB: ik ben ook zeer benieuwd of onderzoekers verschillen constateren tussen kinderen die 'aan muziek hebben gedaan' versus kinderen die muziekles hebben gehad. Bij dit laatste ben je met minstens twee vaardigheden tegelijk (bewust) bezig en is dit een extra uitdaging voor het brein.

Gek genoeg lijkt het ontwikkelen van de innerlijke klankvoorstelling - ook binnen het vakgebied - niet altijd in het vizier te zijn. Sterker nog: ook in de hafa-wereld kan zo'n vergelijkbare witte vlek bestaan. AMV-cursussen heten tegenwoordig ook vaak 'blokfluitklassen'. Ik heb veel trompet-leerlingen gehad, die na zo'n start eigenlijk van voren af aan moesten beginnen.... Het lijkt er ook nog eens op dat nogal eens verondersteld wordt dat als je op een instrument leert spelen, de solfège als vanzelf mee-ontwikkelt. Maar dat wreekt zich als de leerlingen voorbereid worden voor de muzikantenexamens....
Al met al: (ik hoop niet te boek te staan als een 'Donkey-shot') Denk nog eens aan Gehrels of Kodály.
Zie verder: www.muziekvoordeklas.com
Ik zet me graag in voor de ondersteuning en bijscholing van leerkrachten, niet alleen door mee te denken, maar ook door het geven van workshops.

reageer
Piet Cootjans. 03-06-2021

Vanaf het jaar 2006 is begonnen met muziekonderwijs in de klas ( in het begin met groep 4) oude gemeente Maasbree Limburg nu Peel en Maas waar muziekles vanaf die tijd heel normaal is. Fanfare Eendracht Baarlo (gemeente Peel en Maas Limburg) organiseert de blazersklas al een tiental jaren waarin de 3 basisscholen van het dorp Baarlo vanaf groep 3 muziekles krijgen op instrumenten. Groep 3 slagwerk met diverse attributen, groep 4 blokfluitklas iedere leerling een blokfluit, groep 5 blaasinstrumenten de blazersklas iedere leerling een instrument beschikbaar gesteld door de fanfare Eendracht keuze uit bugels, trompetten, hoorns, baritons en trombones. Groep 6 Gitaarklas ieder kent een gitaar. Gedurende 6 weken iedere week een les. De kinderen kunnen dan 4 liedjes spelen. Deze worden in een einduitvoering in de plaatselijke grote zaal Unitas in Baarlo ten gehore gebracht aan hun ouders, grootouders, broers en zusjes. Fanfare Eendracht ondersteund muzikaal dit concert met het gehele korps (55 muzikanten) met uiteraard werving van nieuwe leden voor de fanfare. Dit ieder jaar 3 keer met de 3 basisscholen in Baarlo. Fanfare Eendracht (uitkomend in de 1e divisie) vaart er wel bij door het aantrekken van nieuwe leerlingen voor hun korps. Gemeente en provincie staan achter dit project. Vrijwilligers van de fanfare ondersteunen de muziekdocenten tijdens de lessen zodat deze vlot kunnen verlopen en de kinderen vol ijver hun lessen kunnen volgen. Prachtig hoe zo'n klas met haar instrumenten in de koffers op hun rug gezamenlijk naar het leslokaal trekken. Onderwijzers van de leerlingen zijn ook heel enthousiast en zo spreken ze uit, ze plukken er de vruchten van. Er komen veel motorieken tezamen bij het bespelen van een instrument, luisteren, ademhaling, gelijk beginnen, gelijk eindigen, noten lezen, tellen van waarde der noten, welke ventielen ingedrukt moeten worden enz. enz. De leraren zeggen dan ook ze zijn 'bekaf' na een les en dat geeft voldoening. Mede namens fanfare Eendracht Baarlo. Piet Cootjans muzikant en vrijwilliger tijdens de mzuieklessen van de blazersklas.

reageer
Anthony Zielhorst 04-06-2021

Beste Piet, de situatie in Baarlo die jij schetst is een prachtig voorbeeld hoe het ook kan. Als ik jouw verhaal lees, word ik er helemaal blij van. Bundelen van lokaal talent ten behoeve van goed onderwijs is uitstekend. Voor mij is het belangrijk dat de groepsleerkracht ook muziek maakt met de kinderen, dat de klassen zingen omdat leerkracht een zingende klas kan leiden en daar plezier in heeft. In de meeste gevallen komt dat nog niet voor. Ik roep de nieuwe minister op om daar eindelijk iets aan te doen!

reageer
Anthony Zielhorst 04-06-2021

Beste Hendrik Jan, dank voor je persoonlijke ervaringen. Je constateert het terecht: er zijn zeker positieve initiatieven de laatste tijd. De hernieuwde belangstelling voor Kodály vind ik opmerkelijk en bemoedigend. Jouw expertise hebben we in de toekomst zeker ook nodig!
Wat je opmerkt over klankvoorstelling is me uit het hart gegrepen. Maar laten we ernaar streven om het probleem breder aan te pakken: zoveel mogelijk leerkrachten moeten goed worden toegerust. Dat is de verantwoordelijkheid van de nieuwe minister!

reageer
Bijgewerkt op:
Gepubliceerd:
Deel dit artikel