De cultuurcoach, ook wel cultuurmakelaar, -scout of -aanjager genoemd, is een vertrouwde functie binnen veel gemeenten. In 2008 verschenen de coaches dankzij de Impuls Brede Scholen Sport en Cultuur voor het eerst op het toneel. Hun taak: een brug slaan tussen school en culturele en sportorganisaties om zo te zorgen dat alle kinderen en jongeren mee kunnen doen aan sport en cultuur.
In 2012 kwam er met de Brede Impuls Combinatiefuncties een verbreding.

Vooral de sportcoaches richtten zich op bredere doelgroepen (zoals ouderen) en op samenwerking met domeinen als zorg en welzijn. De cultuurcoaches bleven, mede door de in dat jaar ook gestarte regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK), gericht op scholen. Maar met de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC) vanaf 2018 gingen ook zij zich breder werken.

Verbreding en samenwerking worden nog nadrukkelijker het uitgangspunt van de nieuwe BRC (2023-2026). Motto blijft een leven lang sporten, bewegen en meedoen aan kunst en cultuur voor iedereen. Daarvoor zijn lokale verbindingen nodig.

Nieuw is, zo legt LKCA-medewerker Marian van Miert uit, dat de BRC onderdeel wordt van de Brede Specifieke Uitkering (SPUK). Dit is een paraplu voor diverse regelingen en bestuursakkoorden, zoals het Sportakkoord en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Een paraplu ook voor een veelheid aan gemeentelijke taken, van het tegengaan van eenzaamheid tot en met het geven van gezondheidsvoorlichting.

In plaats van allemaal losse potjes uit diverse regelingen krijgen gemeenten hiervoor straks één geoormerkt bedrag (gebaseerd op inwoneraantal en sociaal-economische status van inwoners). De kunst is dan natuurlijk om te zorgen dat cultuur niet ondersneeuwt, aldus Van Miert. ‘Let op dat er lokaal aandacht en geld blijft voor cultuurcoaches.’

Ook binnen de oude BRC kreeg sport altijd al meer aandacht en geld; in 2022 ging het om 81% voor sport in 328 gemeenten versus 19% voor cultuur in 276 gemeenten. Heel vreemd is dat niet, want de meeste middelen komen vanuit het ministerie van VWS. Dat blijft ook binnen de SPUK zo, maar OCW heeft wel twee miljoen euro extra toegezegd.

‘Bij ons groeit het aantal sportcoaches alleen maar en cultuur blijft achter’, vertelt Tanja Kerkvliet (Amersfoort/Leusden). ‘Gaat het nou een robbertje vechten worden?’ De komende maanden moeten gemeenten met een integraal plan van aanpak komen voor hoe zij de SPUK-middelen willen gaan besteden. Kijk vooral mee, adviseert Van Miert, om aandacht voor cultuur te waarborgen. Hoe meer je benadrukt dat cultuur juist op diverse beleidsdomeinen van waarde is, hoe beter. Tips zijn te vinden in het LKCA-artikel over cultuurcoach & SPUK.

Eén domein waar cultuureducatie zich goed aan kan verbinden is leesbevordering. In 2019 opperde Groen-Links-Kamerlid Corinne Ellemeet dat al door in een motie te pleiten voor één programma voor cultuureducatie en leesbevordering. Voor het LKCA was dit aanleiding om in gesprek te gaan met Stichting Lezen (SL): waar en hoe kunnen we elkaar versterken?  

Er bleken diverse raakvlakken te zijn. Zo lijkt de structuur en opzet van de Bibliotheek op school,  het landelijke leesbevorderingsprogramma dat SL samen met de Koninklijke Bibliotheek coördineert, erg op die van CmK, met eveens een landelijke, provinciale en lokale laag en een eigen training (Open Boek) die net als de icc-cursus leerkrachten opleidt tot coördinator binnen de school.

Ook de onderliggend concepten – het creatieve proces en de leescirkel van Aidan Chambers – hebben raakvlakken. In beide is de (helpende) omgeving cruciaal om een kind tot lezen of creativiteit te brengen.

De belangrijkste gemeenschappelijke noemer is de kracht van verhalen. Daar kun je zowel binnen cultuureducatie als leesbevordering wat mee. LKCA en Stichting Lezen hebben daarvoor vijf gezamenlijke doelen geformuleerd:

‘Die doelen gaat best hoog over’, zegt LKCA-medewerker Chantal de Bonth, ‘dus hoe geef je daar in de praktijk nou vorm aan?’ Om dat scherper in beeld te krijgen heeft onderzoeksbureau Sardes dat in opdracht van het LKCA en SL nader uitgewerkt. Het begin februari gepresenteerde rapport Werken met verhalen bevat tien voorbeelden van hoe je cultuureducatie en leesbevordering in de praktijk kunt combineren.  

Belangrijke aanknopingspunten of voorwaarden zijn een gezamenlijke visie, de ervaring en leefwereld van het kind als richtsnoer, het verhaal als bindende factor en de leescirkel als basis. Drie daarvan zijn goed terug te vinden in de tien beschreven voorbeelden. Alleen de gedeelde visie verdient nog meer aandacht. ‘Op beleidsniveau zien we die wel terug’, vertelt De Bonths collega Ronald Kox, ‘maar minder nog in de uitvoering.’

Verder moet je bewust nadenken over een daadwerkelijke verbinding. Leesbevordering moet niet louter een vehikel worden voor cultuureducatie of vice versa. ‘Bij leesbevordering kun je denken aan werken met non-verbale, creatieve verwerkingsvormen, bij cultuureducatie aan een nadrukkelijke plek voor het boek als object’, aldus Kox.

Het rapport bevat diverse aanbevelingen op elk niveau, dus van beleid tot en met uitvoering. Rode draad is: zoek elkaar op, leer elkaar en elkaars taal kennen, ontdek wat jullie delen en trek samen op. En het is heus niet zo dat cultuureducatie nu altijd en overal in het teken van leesbevordering moet staan (of omgekeerd). ‘Maar lezen en leesbevordering staan wel heel hoog op de politieke agenda’, stelt Kox. ‘Cultuureducatie kan een antwoord zijn om daar op andere manier aan te werken.’

Tekst: Bea Ros