Binnen de brede SPUK zijn diverse programma’s vanuit Sport, bewegen en cultuur en Gezondheid en sociale Basis samengevoegd. Door de verbinding tussen deze programma’s te versterken, ontstaat een gefundeerde lokale aanpak ten behoeve van preventie, gezondheid en sociale basis.

De verbinding tussen de verschillende programma’s en akkoorden moet het fundament vormen voor gerichte wijk-, lokale- en regionale aanpakken van preventie, gezondheid en sociale basis. Van ziekte en zorg, naar gezondheid en preventie: de zogenaamde ‘Beweging naar de voorkant’.

Binnen de brede SPUK is een aantal overkoepelende doelen vastgesteld:

Onder de overkoepelende doelen, vallen de verschillende programma’s. De financiering in de brede SPUK is ingedeeld op basis van deze programma’s. Je zult de programma’s echter niet letterlijk terugvinden in het Sportakkoord of het GALA. Sommige programma’s dragen namelijk samen bij aan een overkoepelend doel.

Op deze pagina lees je meer over de programma’s, hoe deze zich verhouden tot de doelen in het Sportakkoord II en GALA en hoe je vanuit een cultuurbril naar deze programma’s kunt kijken.

Hoofdthema Sport, Bewegen en Cultuur

Hoofdthema Gezondheid en Sociale Basis 

LET OP: Deze pagina wordt gaandeweg aangevuld met informatie en voorbeelden van de mogelijke inzet van cultuur bij de programma’s. Mis je informatie of heb je zelf een mooi aanvullend voorbeeld? Laat het ons weten in de reacties onder dit artikel.

De basis van dit programma is het Sportakkoord II, inclusief het addendum Brede Regeling Combinatiefunctionaris. 

In het Sportakkoord II zijn afspraken gemaakt over drie doelen: het versterken van het fundament van de sport- en beweegsector, het vergroten van het bereik van sporten en bewegen en het meer zichtbaar maken van de betekenis van sport en bewegen. Gemeenten kunnen met de middelen uit de SPUK een lokaal sportakkoord vormgeven en uitvoeren. Kijk hier voor meer informatie.

De BRC is de regeling van waaruit o.a. de buurtsportcoaches en cultuurcoaches deels worden gefinancierd. Per 2023 is de BRC herzien, lees hiervoor alles in dit artikel.

De basis van dit hoofdthema is het Gezond en Actief Leven akkoord (GALA). De programma’s in dit thema richten zicht op gezondheid en preventie in de gehele levenscyclus. Het overkoepelende uitgangspunt binnen het GALA is: Een gezonde generatie in 2040. 

Dit onderdeel is een vervolg op het programma Gezond in de Stad (GIDS). Hiervoor gingen eerder de beschikbare middelen alleen naar de 150 GIDS-gemeenten via een decentralisatie-uitkering. Nu, per 2023, zijn deze middelen Terugdringen Gezondheidsachterstanden beschikbaar voor alle gemeenten. In artikel 3 van het GALA lees je er meer over.

Mensen met een lager opleidingsniveau leven gemiddeld ruim 4 jaar korter en krijgen bovendien ruim 14 jaar eerder te maken met een slechter ervaren gezondheid dan hoogopgeleiden. Dit heeft te maken met allerlei factoren, denk aan de financiële situatie, de huisvesting, het sociaal netwerk, onderwijs, de gezinssituatie en de arbeidsmarkt. Binnen dit programma denken gemeenten bijvoorbeeld na over: goed toegankelijk (preventie- en zorg)aanbod in de wijk, stimuleren van gezond gedrag en gezondheidsvaardigheden, zorgen voor een gezonde leefomgeving en sociale omgeving, en stimuleren dat mensen actief mee kunnen doen aan de maatschappij.

Kansrijke Start richt zich op de eerste 1000 dagen van het leven. Deze periode is namelijk sterk bepalend voor de gezondheid op latere leeftijd. Zie ook artikel 3a van het GALA. Gemeenten die middelen aanvragen binnen dit programma, ontwikkelen hiermee een lokale ketenaanpak Kansrijke Start. Daarvoor maken zij samen met relevante partijen via lokale coalities structurele (keten)afspraken, zodat gezinnen in een kwetsbare situatie vroegtijdig in beeld komen en de zorg en ondersteuning krijgen die ze nodig hebben rondom de eerste 1000 dagen (van -10 maanden tot en met 2 jaar) van kinderen.  

Mentale gezondheid en weerbaarheid zijn belangrijke voorwaarden om gezond te leven en gezond op te groeien. Daarom wordt van gemeenten verwacht dit thema te integreren in hun bredere gezondheidsaanpak. Hierdoor wordt laagdrempelige ondersteuning beter gevonden, wordt het gesprek over mentale gezondheid beter gevoerd en kunnen inwoners makkelijker met mentale gezondheid aan de slag. Binnen dit programma is extra aandacht voor jongeren en jongvolwassenen, werkenden en inwoners in een kwetsbare sociaaleconomische positie. Voor meer informatie, zie hoofdstuk 3A van het GALA. 

Binnen dit programma wordt er binnen gemeenten gewerkt aan een ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Voor een goed werkende ketenaanpak dient er minimaal aanbod in het sociaal domein te zijn in de volgende categorieën: schuldhulpverlening, opvoedondersteuning, sport- en beweegaanbod, activiteiten op het gebied van gezonde voeding en activiteiten op sociaal-emotionele ontwikkeling. Daarnaast kunnen de middelen worden ingezet voor de inbedding van GLI-programma’s voor volwassenen met overgewicht en obesitas.  Een GLI-programma is een leefstijlprogramma voor mensen met overgewicht zoals vergoed onder de Zorgverzekeringswet. In onderdeel 3D van het GALA lees je er meer over.  

Valongevallen bij ouderen vormen een ernstig en toenemend probleem. Met de middelen uit dit programma kunnen gemeenten inzetten op het signaleren van valrisico’s bij ouderen in zowel de zorg als het gemeentelijk domein. Daarnaast kan de gemeenten laagdrempelig toegang bieden tot erkend valpreventief aanbod. Meer informatie is te vinden in artikel 3F van het GALA. 

Via dit programma kunnen gemeenten inzetten op brede gezondheid in de context van de inrichting van het fysieke domein. Zo dragen zij bij aan het mentale, sociale en fysieke welbevinden van gebruikers van de openbare ruimte (zie het GALA, hoofdstuk 3B, onder ‘Gezonde leefomgeving’). Gemeenten kunnen bijvoorbeeld experts inschakelen om gezondheid mee te laten wegen in de gemeentelijke plannen in het fysieke domein, of aanpassingen doen in de ruimtelijke omgeving.  

Binnen dit programma zetten gemeenten ten eerste in op het voorkomen van het gebruik van alcohol, tabak en drugs door jongeren. Met de aanpak Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO) kunnen gemeenten op een effectieve manier het gebruik van alcohol, tabak en drugs door jongeren voorkomen en het welbevinden van jongeren verbeteren. Daarnaast vormt de gemeente een netwerksamenwerking voor vroegsignalering alcoholproblematiek. In het GALA hoofdstuk 3D lees je hier meer over. 

De ‘sociale basis’ is in het GALA een breed begrip: het gaat over de gemeenschap en de lokale sociale samenhang in steden, dorpen en wijken. De sociale basis faciliteert in preventie, omkijken naar elkaar, lichte ondersteuning. Met oog voor de menselijke maat en de nabijheid van ondersteuning en zorg, vanuit de leefwereld of de situatie van de inwoner, gebiedsgericht en domeinoverstijgend. Zo wordt het beroep op gespecialiseerde zorg deels teruggebracht. Zie voor meer informatie hoofdstuk 3C van het GALA. 

Met de middelen in het programma versterken de gemeenten hun voorzieningen in de sociale basis. Elke gemeente heeft uiterlijk in 2024 een beleidsvisie op de sociale basis, met aandacht voor gebiedsgerichte uitvoering.  

Een sociale basis (zie hierboven) is afhankelijk van de inzet van betrokken inwoners, vrijwilligers en mantelzorgers. Het is nodig deze informele zorg te versterken, te ondersteunen en te waarderen. Dit vraagt om erkenning van de mantelzorger en ondersteuning op maat (zoals respijtzorg). Zie voor meer informatie hoofdstuk 3C van het GALA. 

De middelen in dit programma kunnen door gemeenten gebruikt worden om de positie van de mantelzorger te versterken. Het doel is om een sterke sociale basis te organiseren waarin mensen omzien naar elkaar en hulpvragen (niet direct zorg gerelateerd) met en voor elkaar oplossen. Zo worden ouderen in staat gesteld langer thuis te blijven wonen. 

In dit programma wordt invulling gegeven aan wat bekend staat als het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid 2022–2025. In dit programma wordt gewerkt aan meer bewustwording in de samenleving over eenzaamheid, meer maatschappelijk initiatief tegen eenzaamheid en een lokale aanpak tegen eenzaamheid in alle gemeenten. Het actieprogramma werkt met vijf pijlers: bestuurlijk commitment, een sterk netwerk creëren, mensen met gevoelens van eenzaamheid zelf betrekken, aan een duurzame aanpak werken en monitoring en evaluatie organiseren. 

Met de middelen in dit programma faciliteren gemeenten zogeheten lokale coalities tegen eenzaamheid. Deze bestaan uit gemeenten, maatschappelijke organisaties, bedrijven en natuurlijke personen. Zie voor meer informatie hoofdstuk 3C van het GALA. 

Binnen Welzijn op recept werken de huisarts, eerstelijns zorgverlener, welzijn en het sociaal domein samen om mensen met psychosociale klachten te helpen. In plaats van een traditioneel medisch traject, verwijst de huisarts of andere eerstelijnshulpverlener deze patiënten door naar een zogeheten welzijnscoach. Meer informatie over Welzijn op Recept vind je hier.

De middelen in dit programma kunnen oa. worden gebruikt voor het bekostigen van welzijnscoaches, de financiering van onderzoeken naar het aanbod Welzijn op recept, het welzijnsaanbod in de wijk verder te versterken, en om de ketenaanpak in de richten met ten minste zorgverzekeraars en relevante zorgprofessionals.