‘Geen natuurlijke bondgenoten.’ Anja Hartmans (sectormanager Surplus Welzijn Breda eo) koos bewust een prikkelende titel voor haar presentatie. ‘Cultuur en welzijn zijn twee verschillende werelden en we komen elkaar niet vanzelfsprekend tegen’, vertelt ze. Bijvoorbeeld omdat haar doelgroep weinig op heeft met Cultuur met een grote C: dat is duur en elitair, niet voor Ons Soort Mensen. Ondertussen houden ze wel van zingen en dansen, maar dat rekenen ze dan weer niet tot cultuur.
Toch is het belangrijk beide domeinen juist wél te verbinden, bepleit Hartmans. ‘Cultuur biedt mensen nieuwe kansen.’

Nieuwe kansen, die kunnen doelgroepen van welzijnsinstellingen goed gebruiken. Tijd van je leven! maakt dat mooi duidelijk. Dit project zetten Surplus, GGD West-Brabant en centrum voor de kunsten De Nieuwe Veste samen op om de eenzaamheid onder ouderen te bestrijden.

Het project start met een ontmoetingsdag vol muziek, theater en lekker eten. Daarna kunnen ouderen zich opgeven voor een serie workshops met kunstenaars. Mensen zijn creatief bezig en kunnen ondertussen hun verhaal kwijt en in contact komen met anderen.

Die formule, zo blijkt uit het begeleidende onderzoek, is effectief: mensen zeggen zich minder eenzaam te voelen, bewegen meer, zijn trots op zichzelf en hun nieuwe vrijetijdsbesteding, ‘Ze hebben het gevoel: ik doe ertoe’, vat Hartmans samen. Belangrijk in de opzet is dat kunstenaars en welzijnwerkers samen tekenen voor de begeleiding van mensen. Zo is er oog voor zowel de creatieve als mentale processen.  
Dit project overtuigde Hartmans van de meerwaarde van samenwerking tussen welzijn en cultuur. Ze hoopt dat het de start is van structurelere samenwerking. Enige nadeel is dat het een duur project is. Om deelname laagdrempelig te houden – ‘iedereen moet kunnen meedoen’ – blijft subsidie van gemeente en fondsen onontbeerlijk. Maar de opbrengsten zijn dusdanig dat je een goed verhaal hebt voor subsidieverstrekkers.

Laagdrempelig is ook het motto van Het Wilde Westen in Utrecht. Dit wijkcultuurhuis is bestemd voor en door wijkbewoners. ‘Wij programmeren zelf niets, alles komt vanuit de bewoners zelf’, vertelt community-maker Marijke Donath. Mensen komen naar haar toe met de vraag om bijvoorbeeld blokfluitles of om een theatervoorstelling te maken. ‘Onze eerste vraag is altijd: ken je nog iemand die daarin geïnteresseerd is? Zo proberen we mensen te verbinden.’

Ook als kunstmakelaar voor Kunst op Recept probeert Donath te verbinden. Een vraag van iemand die graag wilde leerde tekenen leidde ertoe dat elke dinsdagochtend mensen voor zichzelf tekenen in het wijkcultuurhuis. Naar behoefte komt er af en toe een kunstenaar langs die mensen verder kan helpen. Verder organiseerde ze een wekelijks cultureel café, waarbij een kunstenaar iets komt vertellen over bijvoorbeeld een nieuwe productie of expositie. Via de buurtapp en mond-tot-mondreclame weten mensen wat er te doen is in Het Wilde Westen. Bovendien zijn er veel contacten met woonzorglocaties, zodat ook ouderen de weg naar het buurthuis weten te vinden.  

Donath werkt veel samen met een sociaal makelaar. Hun gemeenschappelijke missie is mensen verder helpen. Kunst is daarbij onmisbaar, stelt Donath. ‘Het bepaalt de kwaliteit van leven. Dus als haar collega vraagt of ze wekelijks wil gaan wandelen met drie mensen plus een hond, zegt ze prima, maar dan wel met kunst erbij. ‘Naast het wandelen voeg ik dan het samen maken van hondenportretten toe.’

Welzijnswerkers zeggen wel eens tegen Donath: jij kent geen problemen, je doet alleen maar leuke dingen met mensen. ‘Ja en nee, antwoord ik dan. Want mensen nemen hun problemen ook mee naar de teken- of blokfluitles. Maar het mooie is dat ze elkaar ook andere dingen laten zien, ze delen ook wat ze samen creëren.’  Veel koffie drinken

Door domeinoverstijgend te werken en te kijken kun je mensen verder helpen. Maar hoe borg je samenwerking tussen medewerkers uit welzijn en cultuur? ‘Drink veel koffie met je netwerkpartner, ook al is er geen concrete vraag.’ En nodig elkaar uit op de werkplek, zodat die wereld bekender wordt.

Elkaars taal en manieren leren begrijpen behoort ook tot het huiswerk. ‘Voor cultuurmensen is kunst het doel, voor ons is het een middel’, zegt iemand. ‘Wij sturen geen mensen naar huis die tien minuten te laat komen in de les. Daar moet je dus samen het gesprek over aan gaan: wat willen we precies bereiken?’

Zeg als welzijnsmedewerker niet te snel: kunst is niets voor mijn doelgroep. Noem het gewoon even geen kunst en probeer het samen uit. En last but not least: vertrouw elkaar en durf samen fouten te maken. Of zoals Hartmans samenvat: ‘Samen optrekken is niet vanzelfsprekend, maar het geeft heel veel energie en inspiratie als je het wél doet.’