Door Nele Vandeneede

Overgewicht vormt al jaren één van de grootste gezondheidsproblemen. Een trend die, ondanks een hoge politieke agendering, nog onvoldoende doorbroken wordt. ‘Hoe kan de kruisbestuiving tussen koken en kunst gezonder eetgedrag bij kinderen stimuleren?‘ Met deze vraag startte ik mijn onderzoek voor de Master Crossover Creativity aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU).

In dit onderzoek herformuleerde ik het begrip ‘gezondheid’ door niet met een vinger te wijzen naar wat wel/niet gezond is, maar door in te zetten op de verwondering voor voedsel, en door eigenaarschap bij het kind zelf te leggen in het creatieproces met eten.  

Daarbij stelde ik de persoonlijke Formule N op, namelijk N = kind x KOK x KUNSTENAAR (N = k • K²). Deze formule behelst een crossover leermethode op het snijvlak van kunst, spel(filosofie) en gastronomie. Zo kwam een module tot stand van acht weken.

Allereerst betraden een kok en kunstenaar de klas en voerden daar zintuiglijke interventies uit met voedsel. Vervolgens namen kinderen op inschrijving deel aan een naschools smaaktraject van vijf weken. Hierin leerden de kinderen allerlei nieuwe smaken kennen en gerechten klaarmaken.

Gedurende deze smaaklessen werkten de kinderen toe naar twee performances, een zogenaamde culinaire kunstbeleving, waarin ze op artistieke en multizintuiglijke wijze de gerechten presenteerden aan hun ouders.  

In transdisciplinair verband creëerden kind, kok en kunstenaar dit ontwerp en bevroeg ik als onderzoeker de rol van cultuureducatie in het stimuleren van gezond eetgedrag.  

Dit onderzoek bevestigde hoe krachtig de crossover tussen kunst en koken kan zijn als het gaat om gezond eetgedrag. Kinderen die fruit in eerste instantie links lieten liggen, snoepten zo bijvoorbeeld het fruit van een zelf ontworpen kunstwerk op een spiegel tot het laatste stukje.

Verbeeldingskracht is een motor voor verandering en daarbij zijn koks en kunstenaars onmisbaar. Zij weten eten te romantiseren, in plaats van te problematiseren. 

Dat vraagt wel om een ander type kok. Productkennis en beheersing van de techniek en kookambacht zijn momenteel de hoofdfocus binnen de mbo koksopleidingen. Echter, er is meer nodig dan een komkommer in mooie, evenredige plakjes te kunnen snijden. Als je inziet hoe sexy en stoer een komkommer is door hier zelf mee te exploreren, voel je je sneller aangetrokken deze op te eten. 

Hiervoor is een meer spelende en onderzoekende houding nodig en een bredere set aan skills. Een kunstenaar kan zowel de kok als de doelgroep hierbij bijstaan en het koksvak openbreken van een mechanisch naar een meer spelend mensbeeld.

Uiteindelijk is het belangrijk dat de kok zich ontwikkelt tot een ‘Social Chef’; een spelende kok die het restaurant verlaat en de wijk ingaat. Daar zit immers het publiek dat we in beweging willen brengen.  

Een Social Chef is geïnteresseerd in de mens en kan bottom-up werken. Hij stelt zijn talenten ten dienste van een groter maatschappelijk doel en weet, vanuit verwondering, de relatie met voeding te herstellen bij de doelgroep.

Deze kok kan een heldenrol vervullen en daarmee een gigantische impact maken binnen het sociale domein. Het is tijd om de wereld te laten zien welke superpowers verscholen zitten in zijn groentencape. 

Kunstenaars zijn bij dit proces onmisbaar. Zij zijn niet alleen goed in het scheppen van nieuwe werelden. Ze kunnen koks op een kunstzinnige manier hun vak leren beoefenen. Het inzetten van creatieve en kunstzinnige werkvormen kan bijdragen aan een gevoel voor sensibilisering en het ‘anders leren kijken’.

Deze scheppende, esthetische dimensies komen de persoonlijke en professionele ontwikkeling van koks ten goede. Tevens weten cultuureducatoren hoe ze moeten improviseren en kunnen spelen met de inbreng van de doelgroep. Deze soft skills zijn nodig om als Social Chef positie in te nemen in sociaal-maatschappelijke vraagstukken.

Met de verbeeldingskracht van de cultuureducator en het culinaire talent van de kok kunnen we in de toekomst ieder kind, iedere jongere en ieder mens laten zien hoe sexy en stoer een komkommer is.  

Momenteel voert Nele vervolgonderzoek uit waarbij zij creatieve en kunstzinnige middelen inzet in haar ontwerpend onderzoek. Ze verbindt overheid, onderwijs en bedrijfsleven aan haar initiatieven en borduurt zo verder aan de geformuleerde toekomstambities, welke terug te lezen zijn in haar scriptie.