Dit is een artikel uit de Cultuurkrant, editie 34, juni 2025.

In Nederland gaat een groeiend aantal leerplichtige kinderen niet naar school, bijvoorbeeld vanwege angsten, depressie, hoogbegaafdheid of autisme. Hoe kunnen deze zogeheten thuiszitters zich toch blijven ontwikkelen? 

Marijke Grotenhuis, werkzaam bij de Hanze Ontwerpfabriek, stond aan de wieg van die samenwerking, zo’n vijf jaar geleden, toen de partners elkaar tegenkwamen op een werkconferentie over thuiszitters. Daar ontstond het idee om studenten van Kunstacademie Minerva in Groningen actief in te zetten om deze groep in aanraking te brengen met kunst.

‘Dat was voor ons allemaal een experiment,’ herinnert zij zich. ‘Wel wisten we vanaf het begin zeker: we kunnen dit alleen laten slagen als we het samen doen.’ 

Zo werden bijna twintig studenten ondergebracht bij verschillende locaties waar thuiszitters worden opgevangen, zoals aparte groepen binnen het speciaal onderwijs. Zij mochten zelf bedenken hoe ze de problematiek wilden aanpakken.

Wat bleek: de studenten gingen in hun werkwijze steeds uit van de wensen en kwaliteiten van de thuiszitters. ‘Ze stelden open en positieve vragen: wat wil jij? Wat zou je kunnen maken waarvan je gelukkig wordt? De exacte werkvormen en materialen verschilden – van gips tot stop-motionvideo’s, van groepsles tot individueel – maar deze kern stond overeind.’

Die werkwijze verschilt sterk van de manier waarop leerkrachten met deze doelgroep aan de slag gaan, weet Grotenhuis. ‘Zij geven kinderen de opdracht een bepaald eindproduct op te leveren. Door uit te gaan van de wensen van de kinderen, krijgen ze de vrijheid hun eigen voorkeuren te ontdekken, worden ze niet afgeschrikt door een goed en fout en voelen ze zich gezien.’

De feedback van de thuiszitters was positief: velen van hen wilden doorgaan met kunst maken en sommigen gaven zelfs aan naar de kunstacademie te willen. Ook de leerkrachten waren onder de indruk. ‘Ik zou niet kunnen wat de studenten doen, gaven ze terug. Het drong tot hen door hoe belangrijk het is vanuit het kind te denken – die les dragen ze de rest van hun carrière met zich mee.’ 

Voor de studenten van de kunstacademie was het traject eveneens een leerschool. ‘Voor hen is het waardevol om ervaring op te doen in de echte wereld. Naar die maatschappelijke betrokkenheid zijn ze hard op zoek. Ook voelen we welke meerwaarde zij te brengen hebben: ze staan qua leeftijd en belevingswereld dichter bij de kinderen.’

Sommige studenten bleken zelf ook ervaring te hebben met uitval. ‘Ik was vroeger ook zo, kregen we terug. Ze gaven aan dat deze werkwijze hen vroeger wellicht ook had kunnen helpen.’ 

De kinderen, studenten en leerkrachten waren zo trots op de resultaten dat ze die graag wilden exposeren: niet alleen op school, maar ook in musea. Daarom is een succesvolle samenwerking opgezet met onder meer Podium Zuidhaege in Assen en Cultuurhuis De Klinker in Winschoten. ‘Dat gaf de kinderen een groot gevoel van trots,’ zag Grotenhuis. ‘Ook voor de deelnemende organisaties was dit een mooie manier om te laten zien wat we samen hebben bereikt.’

Grotenhuis gelooft dat deze werkwijze niet alleen voor thuiszitters waardevol kan zijn. ‘Het liefst zou je aan preventie willen doen in plaats van curatie, door dit in te zetten op alle scholen. Daarom zijn we samen met de partners van dit project bezig met een subsidieaanvraag om dat mogelijk te maken. We willen een systeemverandering teweegbrengen: de huidige aanpak deelt kinderen op in schoolgaande kinderen en zorggevallen, terwijl iedereen recht heeft op ontwikkeling. Met veel van de thuiszitters is weinig mis: ze zitten simpelweg niet goed in hun vel.’

Een volgende stap is om niet alleen kunst een plek te geven in het programma, maar ook sport en natuur. ‘We willen vooral dicht bij de vraag van de kinderen blijven. Hun ontwikkeling staat centraal, of dat nu binnen of buiten het schoolsysteem is.’

Op verzoek van het ministerie van OCW onderzocht KBA Nijmegen hoeveel thuiszitters er zijn en waarom zij thuiszitten. Er is een onderscheid tussen leer- of kwalificatieplichtige jongeren zonder schoolinschrijving en ingeschreven leerlingen die zonder geldige reden meer dan vier weken afwezig zijn. De eerste groep groeide de afgelopen jaren zeer sterk naar 13.700 in het schooljaar 2022-2023, maar die cijfers kunnen zijn vervuild omdat, bijvoorbeeld, de schoolregistratie niet deugt.

De tweede groep bedroeg 3.900 leerlingen en is redelijk constant. Als hoofdoorzaken worden genoemd: individuele factoren (zoals psychische problematiek), de omgeving (zoals de thuissituatie) en het onderwijssysteem (bijvoorbeeld het schoolklimaat). Ook wachtlijsten in speciaal onderwijs en jeugdzorg spelen mee.  (Beter zicht op verzuim (KBA Nijmegen, 2025)